पञ्चमःपाठः कक्षा 6 उपायेन हि यत् शक्यम्

 पञ्चमःपाठः कक्षा 6 उपायेन हि यत् शक्यम्

शिक्षणबिन्दुः - बलवान् जनस्य अग्रे उपायेन कार्यम् करणीयम्।

एकस्मिन् वने कर्पूरतिलकः नाम गजः वसति स्म । तस्मिन् वने अनेके शृगालाः अपि वसन्ति स्म । स्थूलं गजं दृष्ट्वा शृगाला: अचिन्तयन्–“यदि अयम् गजः केनापि उपायेन मृत्युम् प्राप्नोति, तर्हि अस्माकम् एतस्य देहेन मासचतुष्टस्य भोजनम् भविष्यति।”

एक जंगल में कर्पूरतिलक नाम का हाथी रहता था। उसी जंगल में अनेक सियार भी रहते थे। विशालकाय हाथी को देखकर सियारों ने सोचा-'यदि यह हाथी किसी भी तरह से मर जाता है तो इसके देह से चार महीने का भोजन मिल जाएगा।

एक: धूर्तः वृद्धशृगालः गजस्य समीपम् गच्छति। गजः पृच्छति-"कः त्वम् ? कुतः समायातः ?" शृगालः अवदत् - "अहम् लघुजीवः जम्बुकः अस्मि । तव शरणे आगतः अस्मि।" गजः पुनः अपृच्छत्–‘‘किम् कार्यम् अस्ति?’’ जम्बुकः अवदत्–“अस्मिन् वने कः अपि नृपः न अस्ति। अत्र त्वम् एव शक्तिमान् असि । अतः वयम् त्वाम् एव राजा स्वीकुर्मः । "

तब एक धूर्त बूढ़ा सियार हाथी के पास जाता है। हाथी पूछता है-"तुम कौन हो? क्यों आए हो?" सियार बोला- "मैं छोटा जीव जम्बुक हूँ। आपकी शरण में आया हूँ।" इस पर हाथी पूछता है- "क्या काम है?" जम्बुक बोला–‘‘इस जंगल में कोई भी राजा नहीं है। आप शक्तिमान हैं, इसलिए हम सब आपको अपना राजा बनाना चाहते हैं।"

गजः शृगालस्य वचनम् श्रुत्वा प्रसन्नः अभवत्। सः शृगालस्य पृष्ठतः शनैः शनैः अचलत्। मार्गे पंकपूरितः एकः सरोवरः आसीत्। शृगालः तु केनापि प्रकारेण पारम् अभवत्, परन्तु गजः पंके निमग्न: भूत्वा अम्रियत्। शृगालाः बहुदिनानि पर्यन्तम् मृतगजस्य मांसम् अखादन्। अतः उक्तम्—

'उपायेन हि यत् शक्यम् न तत् शक्यम् पराक्रमैः ।"

सियार की बात सुनकर हाथी बहुत खुश हुआ और उसके पीछे-पीछे  धीरे- धीरे चलने लगा। रास्ते में कीचड़ से भरा हुआ तालाब था। सियार तो किसी तरह पार हो गया परंतु हाथी उस कीचड़ में धँस गया और मर गया। सियार बहुत दिनों तक उसके माँस को खाते रहे।

सच ही कहाहै-  जो काम उपाय से संभव है, वह बल से नहीं हो सकता।

An elephant named 'Karpurtilak' lived in a forest. In the same forest some jackals

also lived. Having seen the big elephant, jackals thought that if by some trick the elephant dies, we could have food for four months. A clever old jackal approached the elephant and said "I am very small and my name is 'Jambuka'. I come under your refuge". The elephant asked the reason of his coming. The jackal replied— "This forest has no ruler and we (jackals) want you to be our king as you are very strong". Happily the elephant followed the jackal. On the way, there was a muddy pond. Jackal somehow managed to cross it, but the elephant got stuck in the mud. It was unable to come out and died. Jackals for months together had feast with his flesh. Truely said-Wise actions conquer the might.

सही उत्तर चुनिए- 

  1- श्रृगालः 

   2- गजस्य

   3- सरोवर:

    4- अनेके श्रृगालः

    5-   मांसम्

  २-   उत्तरपुस्तिकायाम् उत्तराणि पूर्णवाक्येन लिखत-

(नीचे लिखे प्रश्नों के उत्तर अपनी उत्तर-पुस्तिका में पूरे वाक्य में लिखिए।) (Write complete answers in your notebook.)

1. एकस्मिन् वने कः वसति स्म ? 

    1- एकस्मिन वने कर्पूरतिलक: नाम गज: वसति स्म? 

2. गजस्य समीपम् गत्वा शृगालः किम् अवदत् ?

शृगालः अवदत्–“अहम् लघुजीवः जम्बुकः अस्मि । तव शरणे आगतः अस्मि। अस्मिन् वने कः अपि नृपः न अस्ति। अत्र त्वम् एव शक्तिमान् असि । अतः वयम् त्वाम् एव राजा स्वीकुर्मः ।"

3. गजः कदा प्रसन्नः अभवत् ? 

     3- गजः शृगालस्य वचनम श्रुत्वा प्रसन्न अभवत्। 

4. गजः कुत्र निमग्नः भूत्वा अम्रियत्? - 

    4-  गज : पंके निमग्नः भूत्वा अम्रियत। 

III. विशेषण- विशेष्य मेलनं कुरुत – (विशेषण- विशेष्य का मिलान कीजिए।) (Match the adjectives with their nouns.)

विशेषणपदानि          विशेष्य पदानि

1. स्थूलम्             गजम्

2. धूर्तः                  वृद्ध श्रृगालः

3. लघुजीवः             जम्बुकः

4.  पंकपूरित:           सरोवर :

5. अनेके                  श्रृगाला:

  IV. प्रदत्तविकल्पेभ्यः उचितं प्रश्नवाचकं पदम् चिनुत (दिए गए विकल्पों में से उचित प्रश्नवाचक पद चुनिए ।) (Choose the correct form of the question.)

   1- क:

   2- कुत्र

   3-  कस्य

   4-  क:

   5-  केन

V. कोष्ठकात् उचितपदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत (कोष्ठक में से उचितपद चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।) (Fill in the blanks with proper words given in the brackets.)

  1 - मासचतुष्टयस्य

  2-  शरणे

  3-  पंके

  4-  स्वीकुर्मः

  5-  पंकपूरित:

VI. घटनाक्रमानुसारेण पुनः लिखत - (घटना को क्रमानुसार पुनः लिखिए।) (Rewrite the sentences in order of occurrence of incidents.)

1.    एकस्मिन् वने कर्पूरतिलक: नाम गजः वसति स्म। 

2.    स्थूलं गजं दृष्ट्वा शृगालाः तम् मारयितुम् उपायम् अचिन्तयन् । 

3. एकः धूर्तः वृद्धशृगालः गजस्य समीपम् गच्छति।

4.      . सः तम् निवेदयति “वयम् त्वाम् एव राजा स्वीकुर्मः ।"

 5. मार्गे पंकपूरिते सरोवरे निमग्नः भूत्वा गजः अम्रियत्।

6--शृगालाः बहुदिनानि पर्यन्तम् मृतगजस्य मांसम् अखादन्। 

- अगर आपको संकल्पम  भाग 3 के किसी भी पाठ का वीडियो चाहिए तो नीचे दिए गए लिंक पर क्लिक करके प्राप्त कर सकते हैं, धन्यवाद

https://youtube.com/channel/UCnQciSZi8Tjz4iD6cpQFKXQ